DOBÓR SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W KARMIE DLA DYSKOWCÓW

DOBÓR SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH W KARMIE DLA DYSKOWCÓW.

Zasada komponowania i doboru składników pokarmowych, które zostaną wykorzystane do karmienia dyskowców sprowadza się w zasadzie do przestrzegania jednej prostej reguły.  Opiera się ona na stwierdzeniu, że wszelkie pokarmy zawierają w sobie szereg substancji odżywczych: białko, lipidy (w tym tłuszcze i kwasy), węglowodany (cukier i skrobię), kwasy, a także substancje balastowe (błonnik, celulozę, pektyny), związki aromatyczne, enzymy, barwniki czy naturalne przeciwutleniacze. Trzeba więc dążyć, by odpowiednio je wzajemnie zestawiać, gdyż niektóre z nich „potrzebują się”, a inne nie komponują ze sobą. Złe zestawienie wpływać będzie niekorzystnie na ogólnie pojęty proces trawienia, a co za tym idzie, stanie się szkodliwy dla całego ustroju ryby.

Wyrazistość barw i rysunku widniejącego na ciele dyskowców zależna jest od jakości pokarmu i ilości komórek barwnikowych.

Substancje odżywcze występują w określonych proporcjach, co zależne jest od rodzaju pokarmu. Nie mniej jednak, jedna z nich posiada najczęściej przewagę nad pozostałymi, czyli ma pozycję dominującą. Właśnie tego rodzaju dominant ma wpływ na cały proces trawienia. W przypadku źle dobranych substancji pokarmowych doprowadzamy do sytuacji, że w układzie trawiennym pojawia się równocześnie kilka dominantów. Zjawisko to często skutkuje w ramach przewodu pokarmowego zaburzeniami, w czasie których dochodzi do procesów fermentacyjnych i gnilnych.

Trawienie jest procesem enzymatycznym, który przebiega przy określonym odczynie pH. Każdy z pokarmów ma wpływ na stopień kwasowości, skutkując tym samym korzystnie lub niekorzystnie na omawiany proces.

Zaprezentowane wyjaśnienia dowodzą, jak ważną sprawą jest właściwy dobór składników. Zjawisko to nie jest odkryciem ostatnich lat, bo już w 1939 roku zwracał na nie uwagę i badał je amerykański specjalista dr Howard Hay. Szereg nowych spostrzeżeń przyniosły też prace Marylin i Harveya Diamondów, a także dr Scheltona. W świetle tych badań można stwierdzić, że trawieniu podlegają jedynie białka, tłuszcze i węglowodany, oraz wytwarzane z nich: skrobia i kwasy. Sprowadza się do stwierdzenia, że te substancje stanowią faktyczne składniki odżywcze. Ich wzajemne oddziaływanie na siebie obrazuje doskonale schemat, który przytaczam za niemieckim specjalistą od tego zagadnienia – Janem Driesem:

W świecie zwierząt, zaobserwować można, że każdy gatunek ma określone preferencje pokarmowe i dąży do tego, by je we właściwy dla siebie sposób skutecznie zaspakajać. Pies czy kot odżywia się zupełnie inaczej niż królik. Nawet jednak w przypadku psa czy kota, zwierząt, które niewątpliwie zaliczymy do mięsożerców (karniworów), obserwujemy niekiedy zjawisko, że zaczynają one zjadać wybrane rośliny.

Jak więc jest w tym wypadku z dyskowcami?

Z obserwacji tych ryb przeprowadzonych w środowisku naturalnym wynika, że co prawda najchętniej zjadają one pokarmy zwierzęce, lecz w ich diecie są także znaczące ilości pokarmów pochodzenia roślinnego. Nie uwzględnianie tego faktu podczas pielęgnacji dyskowców w akwarium, często prowadzi w ich przypadku do wystąpienia po pewnym czasie zjawiska dyskobakteriozy w ramach układu trawiennego. Skutkuje ona między innymi śluzowatością kału lub obrzmieniem powłok brzusznych. Zaobserwowany efekt, będący skutkiem źle realizowanych założeń diety, akwaryści najczęściej przypisują wtedy negatywnemu działaniu pasożytów i rozpoczynają leczenie…………

Inna sprawa, że opisany tu stan, trwając przez dłuższy okres czasu, prowadzi najczęściej do powstania nieżytów w ramach układu trawiennego dyskowców, degradacji narządów wewnętrznych i w efekcie końcowym – śmierci ryb.

W tej sytuacji, warto zastanowić się nad rolą i specyfiką niektórych składników pokarmowych zwracając szczególną uwagę na faktyczną zawartość w tych surowcach podstawowych substancji. W wykazie uwzględniam produkty, które najczęściej wykorzystywane są do tworzenia miksów.

Efekt nadmiernej intensyfikacji kolorów u dyskowca w wyniku podawania mu w karmie nadmiaru substancji barwiących.

Polipeptydy, zwane też proteinami lub białkami, to podstawowy składnik, z którego konstruowane są tkanki w okresie funkcjonowania każdego organizmu zwierzęcego. Wchodzą one także w skład enzymów, hormonów i przeciwciał. Są one także potrzebne do budowania kolejnych komórek, zastępujących w organizmie zużyte bądź uszkodzone (zjawisko regeneracji). Zajmują pierwsze miejsce wśród stałych składników ciała, stanowiąc 75% suchej masy tkanek miękkich.

Do białek należą też enzymy i niektóre hormony. Typowym białkiem jest czerwony barwnik krwi – hemoglobina, a także płyn śródtkankowy. Białko stanowi doskonałe źródło energii. Przy spalaniu 1g białka powstają 4 kcal energii.

Głównymi składnikami białek są: węgiel (50-55%), wodór (6,6-7,3%), tlen (19-21), azot (15-19%), a także często siarka (0,3-2,4%), oraz niekiedy fosfor i fluorowce.

Białka są wyjątkowo wrażliwe na działanie czynników chemicznych i fizycznych. Pod wpływem ogrzewania większość białek ulega ścięciu, czyli denaturacji. Przez częściową lub całkowitą hydrolizę białek uzyskuje się odpowiednio: proteozy, peptony, polipeptydy i aminokwasy.

Istnieje około 20 aminokwasów, a 8 z nich, zwanych niezbędnymi lub egzogennymi, zawartych jest w białku pochodzenia zwierzęcego, które ryby przyjmują w pożywieniu. Tylko niektóre produkty żywnościowe pochodzenia roślinnego zawierają 8 niezbędnych aminokwasów. Z tych właśnie względów, istotna jest różnorodność składnikowa podawanych pokarmów

Efekt otrzymywania przez młode dyskowce zbyt małych ilości białek i witaminy D w pokarmach.

Pełnowartościowe białko zawiera wszystkie niezbędne 8 aminokwasów w odpowiedniej proporcji. Takie białka są powoli absorbowane w organizmie i efektywnie wykorzystywane. Białka występujące w żywności pochodzenia zwierzęcego odznaczają się większą wartością biologiczną niż białka roślinne, uboższe o kilka niezbędnych aminokwasów. Za najbardziej optymalne pod względem składu aminokwasowego uważane jest białko całego jajka. Brak choćby jednego aminokwasu egzogennego powoduje, że wchłonięcia białka staje się w zasadzie niemożliwe. Aby pokarmy dla ryb stały się pełnowartościowe, należy odpowiednio zestawiać ze sobą produkty zawierające różne rodzaje białek i aminokwasów.

1. Białko zwierzęce w 100g:

– cielęcina:             22,0                                   – skorupiaki:                 9 – 18,6

– wołowina:            21,3                                   – suszona ryba:           20 – 79,0

– kurczak:               20,6                                  – ryby morskie:           15 – 19,0

– inny drób:           15 – 24,0                          – przetwory rybne:     15 – 21,0

2. Białko mleczne w 100g:

– sproszkowane żółtka: 46,2                         – mleko w proszku:                   25,5 – 35,3

– żółtko świeże:               16,1                          – sproszkowane białko:            31,1

– całe jajka:                      12,9

3. Białko roślinne w 100g:

– drożdże piwne (suszone):  48,0                   – mączka sojowa:           43,4

– drożdże piekarskie:             12,1                     – kiełki żytnie:                42,0

– otręby pszenne:                   28,0                    – nasiona:                        20 – 38,0

Pokarm, by uchodzić za obfitujący w białko, powinien zawierać nie mniej niż 10% tej substancji. Należy jednak zwrócić uwagę na okoliczność, że w naturze, białko i tłuszcz zawsze występują razem. Nie są więc one wobec siebie szczególnie antagonistyczne.

Lipidy, bo tak inaczej określane są tłuszcze, należą do dużej grupy naturalnych związków organicznych nierozpuszczalnych w wodzie. Do tłuszczy zalicza się też pochodne lipidów naturalnych i pokrewne im związki, które zachowują cechy lipidów. Tłuszcze występują we wszystkich żywych organizmach. W roślinach są one obecne przede wszystkim w nasionach i w miąższu owoców, a w organizmach zwierząt w różnych narządach lub jako wyodrębniona tkanka tłuszczowa.

Jaka jest więc rola tłuszczów w organizmie ryb?

Najprościej mówiąc, tłuszcze pełnią w tym wypadku rolę wysokoenergetycznego paliwa. Ich wartość kaloryczna jest dwukrotnie wyższa od wartości kalorycznej protein i węglowodanów, gdyż z 1g tłuszczów  wyzwala się 9 kcal. W przeciwieństwie do protein, tłuszcze mogą być magazynowane w organizmie i stanowią jego główny materiał zapasowy, a także umożliwiają robienie przerw między posiłkami.

Wygląd ryb świadczy, że otrzymują one wszystkie niezbędne składniki pokarmowe w odpowiednich ilościach.

Zapasy tłuszczu chronią narządy wewnętrzne przed uciskami, uszkodzeniami wynikającymi ze wstrząsów mechanicznych oraz utrzymują narządy w stałym położeniu. Odłożone w organizmie lipidy są magazynem wody. Woda stanowi 30-50% tkanki tłuszczowej, a spalenie 100g tkanki tłuszczowej wyzwala znaczne jej ilości

Kompleksy tłuszczowo-białkowe zapewniają utrzymanie prawidłowej sprężystości pęcherzykom płucnym. Tłuszcze są także niezbędnym składnikiem struktur komórkowych oraz zapewniają równowagę koloidową cytoplazmy.

Zawartość tłuszczów w diecie dyskowców powinna pokrywać 30% dobowego zapotrzebowania energetycznego, przy czym około 60% tej dawki winno przypadać na tłuszcze zwierzęce. Pozostałą część zapotrzebowania energetycznego przypadającego na tłuszcze, należy zapewnić stosowaniem tłuszczów nienasyconych takich, jak: wielonienasycone kwasy tłuszczowe (oleje roślinne) – ok. 10% i jednonienasycone kwasy tłuszczowe do 30%.

1. Tłuszcze zwierzęce w 100g:

– tran:                       99,9

– tłuszcz wołowy:   96,5

2. Tłuszcze mleczne w 100g:

– masło:                   83,2

– żółtko kurze:       32,0

3. Tłuszcze roślinne w 100g:

 – olej rzepakowy:          99,9                              – oliwa z oliwek:     99,6

 – olej słonecznikowy:   99,8                               – zielone oliwki:    13,3

 – olej lniany:                  99,5                               – nasiona lnu:        23,0

Jak wspominałem, tłuszcz i białko  często są składnikami tego samego pokarmu. W tej sytuacji należy stwierdzić, który z tych składników odgrywa rolę dominującą, uwzględniając, że białko ma zawsze rolę dominującą wobec tłuszczu. Przykładowo, żółtko jaja kurzego zawiera 16,1g białka i 32g tłuszczu. Przyjąć więc się powinno, że białko jest w tym pokarmie dominujące (przekracza 10%), mimo że zawartość tłuszczu, wynosząca 32g jest relatywnie większa.

Węglowodany nazywane bywają także cukrami, bądź sacharydami. Są to cząsteczki złożone z węgla, tlenu i wodoru. W organizmach ryb, zostają przekształcone w glukozę i inne substancje będące dla naszych podopiecznych istotnym źródłem energii, którą można szybko uruchomić. Nie wchodząc w kolejne podziały pamiętajmy, że występują one pod postacią cukru i skrobi.

Obecnie zaczyna powszechnie funkcjonować pojęcie „dobre węglowodany”, co nieodparcie nasuwa przypuszczenie, że muszą też istnieć złe. Tak jest istotnie. Sprawa polega na tym, że nadmiar węglowodanów może być magazynowany, przy czym jest to zjawisko zarówno pozytywne jak i negatywne. Jak zawsze święci tu sukcesy zasada „złotego środka”. Najlepiej jest, gdy tylko część nadmiaru cukrów zostanie odłożona, a reszta wydalona w toku procesów trawiennych. Zmagazynowane cukry dopomogą rybom w czasie tarła, zapewniając im dodatkowe źródło energii.

Ryby z niedoborem węglowodanów, nigdy nie zaprezentują swemu opiekunowi takiego widoku.

Nadmiar prowadzi do otłuszczenia narządów wewnętrznych, stając się groźną chorobą. Niedobór węglowodanów prowadzi do ogólnego wycieńczenia organizmów ryb i często staje się przyczyną ich śmierci. Do organizmu ryb należy więc wprowadzać jak najwięcej dobrych, lecz różnorodnych węglowodanów. Należą do nich te, których przyswajalność jest słaba. W efekcie powodują one niewielki wzrost poziomu glukozy we krwi (stężenia cukru we krwi). Biorąc pod uwagę skrobie roślinne, na szczególną uwagę zasługują zmielone w pełnej postaci ziarna zbóż, niektóre produkty bogate w skrobię (soczewica, fasola), oraz warzywa i owoce zawierające dużo błonnika i niewiele glukozy (por, rzepa, sałata, zielona fasolka itp.). Źródłem glikogenu będzie chude mięso i wątroba wołowa.

1. Cukier roślinny w 100g:

– soki z owoców:             28,0 – 38,0

– miód:                             91,0

2. Wysokocukrowe owoce w 100g:

– banany:                        23,0

– owoc dzikiej róży:       9,3

– nektarynki:                 12,4

– melon:                         12,0

3. Skrobia zbożowa w 100g:

• Mąka:
  • ryżowa :                                     79,0
  • jęczmienna i pszenna:            72,0
  • żytnia i kukurydziana:            65,0
• Warzywa ubogie w skrobię w 100g
  • czosnek:                                      6,0
  • kalarepa:                                     4,0
  • papryka, pietruszka, szpinak: 1,0
  • seler:                                            0,4
• Warzywa bezskrobiowe (wybrane):
  • cebula
  • kalafior
  • czarna rzepa
  • pomidor
  • cukinia
  • marchew
  • brokuły
  • sałata
  • a także: pokrzywa i mniszek lekarski.

Ponieważ węglowodany w postaci cukru i skrobi pełnią odmienne role w zestawieniach pokarmowych, przedstawione zostały w dwóch odrębnych grupach. Nie mniej jednak, cukier jest w tym wypadku dominującym składnikiem pokarmowym. Skrobia zawarta jest jedynie w produktach roślinnych. Jej odpowiednikiem u zwierząt jest glikogen, będący pewną formą cukru zapasowego. Najwięcej glikogenu znajduje się wątrobie, sercu i językach zwierząt.

„WNKT”, to powszechnie stosowany skrót, który zastąpił dawniej używaną nazwę „witamina F”, służący do zbiorczego określania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Niektóre z nich są wręcz niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów zwierzęcych, przy czym nie posiadają one zdolności do ich wytwarzania, lub produkują je w niewystarczających ilościach. Kwasy te mają wpływ na prawidłowy rozwój, wzrost i przebieg niektórych procesów fizjologicznych np. utrzymanie odpowiedniej struktury błon mitochondrialnych.

Kwasy tłuszczowe przemieszczają się w krwiobiegu i kiedy dochodzi do ich połączenia z glukozą zachodzi proces ich spalenia i wydzielenia się energii. Zmieszanie kwasów tłuszczowych i glukozy jest niezbędne przy produkcji energii. Niedostateczna dostępność węglowodanów (cukrów) w organizmie skutkuje niepełnym spaleniem tłuszczów, co prowadzi do powstawania ich toksycznych produktów pośrednich zwanych ketonami i chemicznego zaburzenia równowagi we krwi, zwanego ketozą. W ekstremalnych sytuacjach, może dojść do wykorzystywania narządów i tkanek, jako źródeł glukozy uzyskiwanej z rozpadu białek. Dieta bardzo uboga w węglowodany prowadzi do dużego spadku wagi ciała, czego główną przyczyną jest utrata wody przez nerki, które starają się pozbyć nadmiaru ketonów z organizmu.

Efekt niedoboru wielonienasyconych kwasów tłuszczowych u dyskowców.

Nie wchodząc w szczegółowe rozpatrywanie działania poszczególnych kwasów tłuszczowych, wystarczy jedynie pamiętać, by w przygotowywanych do karmienia dyskowców różnorodnych miksach, dodawać dziennie 2 – 3 krople olejów jadalnych, starając się, by zostały one przez poszczególne składniki dobrze wchłonięte. W olejach tych znajdują wspomniane kwasy tłuszczowe z dwoma (linolowy), trzema (linolenowy) lub czterema (arachidonowy) wiązaniami podwójnymi.

Olej z siemienia lnianego, to jeszcze lepsze rozwiązanie. Zdaniem wielu specjalistów, jest on najdoskonalszym w przyrodzie źródłem Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych:  Omega 3, Omega 6 i Omega 9. Jedynie w oleju z siemienia lnianego kwasy te występują w tak bliskich ideałowi spożywania proporcjach – Omega 3: Omega 6: Omega 9 = 3,5:1:1.

Obecnie zwróćmy uwagę na tak zwane „wolne kwasy”. Są to kwasy, które ograniczają wydzielanie ptyaliny i kwasu żołądkowego. Spotykamy się z nimi w bardzo różnorodnych produktach, lecz nas interesować będą jedynie te pokarmy, które najczęściej mają zastosowanie przy tworzeniu zestawów pokarmowych dla dyskowców. Występują one pod postacią kwasów owocowych.

• Owoce mało kwaśne (udział wolnych kwasów w %):
  • gruszki:            0,20 – 0,50
  • banany:            0,45
  • truskawki:       0,50
  • brzoskwinie:   0,70
  • ananas:            0,80
• Owoce półkwaśne (udział wolnych kwasów w %):
  • czarny bez:      1,20
  • jarzębina:        2,00
• Owoce kwaśne (udział wolnych kwasów w %):
  • owoc dzikiej róży: 3,10
  • czarna porzeczka: 3.30

Akwaryści przygotowują najczęściej dla swych dyskowców miksy pokarmowe. Z jakich składników można je komponować wynika z dotychczasowo zaprezentowanych materiałów.  Nie oznacza to jednak, że można wprowadzać do jednego miksu wszystkie posiadane składniki. Jak już wspominałem, niektóre substancje wykazują wobec siebie stosunek antagonistyczny. Wynika z tego, że akwarysta winien przygotować kilka miksów o różnorodnym składzie i podawać je rybom przemiennie. Tematyczny zakres niniejszego opracowania nie daje możliwości zaprezentowania szczegółowych przepisów, nie mniej jednak, poniżej przedstawiam wykaz dobrych i złych kombinacji pokarmowych.

Do dobrych kombinacji pokarmowych zaliczam zestawienia:

• białko – tłuszcz;
• skrobia – tłuszcz;
• tłuszcz – kwas;
• cukier – kwas;
• skrobia – skrobia;

Takie ubarwienie dyskowca możliwe jest jedynie w przypadku nagromadzenia w komórkach jego skóry odpowiedniej ilości kantaksantyny i luteiny.

Podsumowując to nieco skomplikowane zagadnienie, kilka wskazówek praktycznych:

1. Trawienie pokarmów jest skomplikowanym procesem i nie powinno się go utrudniać.
2. Złe zestawienia pokarmowe prowadzą do problemów trawiennych.
3. Wzdęcia, śluzowate odchody, a także przyspieszona praca pokryw skrzelowych u dyskowców mogą być objawem długotrwałego złego zestawiania składników pokarmowych w diecie.
4. Im lepsze trawienie, tym skuteczniej organizm ryby wchłania substancje odżywcze, co sprzyja jej ogólnej kondycji.
5. Podczas rozkładania żywności w układzie trawiennym, zawsze powstają składniki odpadowe. Im lepsza kombinacja pokarmowa, tym odpadów jest mniej. Zjawisko to ma niewątpliwy wpływ na procentowe stężenie związków azotowych w wodzie.
6. Jednorazowe dawki pokarmowe nie powinny być zbyt duże. Proces trawienia związany jest z wydatkowaniem energii. Im mniej składników odpadowych, tym mniejsze zagrożenie odkładania się toksyn w organizmie ryby.
7. Do tłustych pokarmów białkowych nie powinno się dodawać znaczących ilości kwasów. Przykładowo jednak, dobrze jest w takim wypadku przewidzieć dodatek brzoskwini, która, jak zaznaczyłem przy omawianiu tego składnika, wspomaga trawienie tłuszczu.

.